ورزش به‌مثابه راهبرد مقاومت: تحلیل داده‌بنیاد علل و پیامدهای تمایل به مهاجرت دانشجویان پزشکی

چکیده

مهاجرت دانشجویان پزشکی در سال‌های اخیر به یکی از دغدغه‌های جدی نظام آموزش پزشکی و جامعه علمی ایران تبدیل شده است. یافته‌های پژوهش‌ها نشان می‌دهد که فرسودگی تحصیلی، فشارهای روانی، بی‌ثباتی آینده شغلی، و ادراک شرایط ناعادلانه آموزشی و اقتصادی از مهم‌ترین عوامل تمایل به مهاجرت هستند. در این میان، ورزش و فعالیت بدنی  به‌مثابه ابزار تاب‌آوری، تنظیم هیجانات و سازوکار مقاومت  نقشی مهم اما مغفول در زندگی دانشجویان پزشکی دارد. پژوهش حاضر با هدف تبیین علل، زمینه‌ها، راهبردهای ورزشی و پیامدهای تمایل به مهاجرت دانشجویان پزشکی و ارائه مدلی مفهومی مبتنی بر روش نظام‌مند نظریه داده‌بنیاد اشتراوس و کوربین انجام شد. شرکت‌کنندگان شامل 35 دانشجوی پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی تهران بودند که از طریق نمونه‌گیری هدفمند و نظری انتخاب شدند. داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری و با سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد که احساس بن‌بست حرفه‌ای، تعارض نقش‌های تحصیلی هویتی، ادراک نابرابری آموزشی، فرسودگی شدید تحصیلی، و آینده شغلی مبهم از مهم‌ترین عوامل تمایل به مهاجرت هستند. در این فرایند، ورزش به مثابه راهبرد مقاومت ایفای نقش می‌کند و منجر به مدیریت هیجانات، کاهش استرس، افزایش احساس کنترل، بازسازی هویت فردی و ایجاد پیوندهای حمایتی می‌شود. با این حال، اثر حمایتی ورزش در مواجهه با فشار شدید آموزشی و ادراکی دانشجویان غالباً ناکافی است و پیامدهایی همچون دوپارگی هویتی، کاهش تعلق به نظام پزشکی ایران، افزایش میل خروج و تقویت هویت جهانی را به دنبال دارد. مقوله هسته پژوهش، چرخه مقاومت ورزشی در دل ناامنی ساختارینام‌گذاری شد. این مدل نشان می‌دهد که ورزش در کوتاه‌مدت یک ابزار مؤثر مقاومت است، اما در بلندمدت به دلیل ضعف ساختارهای حمایتی نمی‌تواند مانع میل به مهاجرت شود. در پایان، سازوکارهای حمایتی پیشنهادی برای سیاست‌گذاران ارائه شده است.